Zespół doradczy ds. kryzysu klimatycznego działający przy Polskiej Akademii Nauk wydał komunikat ws. zatrucia Odry. Wymienia czynniki, które do niego doprowadziły.

Pierwszym z nich jest „długotrwały bardzo niski stan wody, który zwiększył wrażliwość rzeki na dopływające do niej zanieczyszczania. Globalne ocieplenie powoduje, że prawdopodobieństwo wystąpienia podobnych ekstremów suchych epizodów w przyszłości szybko rośnie”.

Kolejna przyczyna? „Zrzuty ścieków zawierające związki biogenne, zwłaszcza azot i fosfor, które są niezbędne dla wzrostu fitoplanktonu i znacznie przyspieszają ten proces”.

Prócz tego:

– zrzuty zasolonych wód przemysłowych lub kopalnianych, które mogły być bezpośrednią przyczyną namnożenia złotych alg wytwarzających toksyny zabójcze dla ryb i innej fauny oddychającej skrzelami,

– uwolnienie dodatkowego ładunku biogenów, metali ciężkich i innych zanieczyszczeń zgromadzonych przez dziesięciolecia w osadach dennych w wyniku prac utrzymaniowych na rzece oraz niskiego stanu wody, co skutkuje zruszeniem podłoża przy nawet mniej intensywnym ruchu wodnym,

– wzrost temperatury, który przyspiesza tempo procesów biologicznych, w tym namnażania glonów,

– znacząca zmiana warunków hydrologicznych w Odrze spowodowana jej regulacją, piętrzeniem i użytkowaniem dla celów żeglugi śródlądowej, skutkująca korzystnym dla namnażania glonów wydłużeniem czasu retencji wody w rzece.

Wnioski

Naukowcy piszą, że „wszystkie te procesy wpływają w zasadniczy sposób na funkcjonowanie organizmów zasiedlających rzekę, prowadząc do zmiany warunków fizycznych, a w rezultacie struktury biologicznej ekosystemu, obniżenia różnorodności biologicznej oraz zaburzenia wielu procesów biologicznych zachodzących na wszystkich poziomach organizacji ekosystemu, w tym procesu samooczyszczania rzeki”.

Ważne: „Każda z wymienionych powyżej przyczyn wynika z bezpośredniego lub pośredniego wpływu człowieka na system przyrodniczy, więc w żadnym wypadku nie można twierdzić, że katastrofa ekologiczna na Odrze miała przyczynę naturalną”.

Naukowcy zaznaczają, że trzeba wyciągnąć wnioski. „Katastrofa ekologiczna na Odrze wyraźnie pokazuje, że organizacja zarządzania zasobami wodnymi w Polsce wymaga głębokich zmian, które poprawią jej funkcjonowanie w wymienionych wyżej obszarach – czytamy w raporcie. – Powyższe powinno zostać poprzedzone zmianami w działach administracji rządowej, bowiem zakres działu gospodarka wodna w obecnym brzmieniu nie odpowiada wymaganiom, jakie stawia zintegrowane zarządzanie zasobami wodnymi”.

PAN pisze też o „nadmiernym, niezgodnym z pozwoleniem wodnoprawnym zrzucie ścieków przemysłowych”. „Jeśli tak się stało, zanieczyszczający powinien ponieść konsekwencje swojego działania – czytamy. – Oczywistym wnioskiem jest również konieczność wzmocnienia służb zajmujących się ochroną środowiska i gospodarką wodną, które muszą skutecznie reagować i egzekwować zapisy prawa, aby nie pozostały one martwe”.

Jednocześnie – podnoszą naukowcy – „w pierwszej kolejności potrzebna jest rewizja pozwoleń wodnoprawnych i aktywny monitoring dla sygnalizowania konieczności zatrzymania zrzutów ścieków. Wszystkie zrzuty muszą być dostosowywane do aktualnego, a nie średniego przepływu rzeki i do aktualnych warunków meteorologicznych”.

Apolityczna grupa

Swój komunikat zespół PAN kończy apelem o:

– zwiększenie społecznej kontroli nad gospodarką wodną, w tym podniesienie transparentności mechanizmów decyzyjnych oraz ustalenie jasnych zasad odpowiedzialności instytucjonalnej za podejmowanie decyzji lub ich brak,

– rezygnację z planów rozwoju żeglugi na rzecz realizacji i poszerzenia Krajowego Programu Renaturyzacji Wód Powierzchniowych,

– utworzenie specjalnego programu badawczo-wdrożeniowego, który zająłby się nie tylko odtwarzaniem życia w Odrze, ale także zapobieganiem podobnym katastrofom na Odrze i na innych polskich rzekach w przyszłości,

– powołanie niezależnej, apolitycznej grupy składającej się z naukowców, ekspertów i organizacji pozarządowych, która mogłaby zająć się wypracowaniem kierunków adaptacyjnej polityki wodnej w Polsce.

Mariusz Pojnar - Tygodnik Krąg