A

* ANTONOW AN-225 - po wielkiej pompie była wielka klapa: 14 kwietnia ub. r. tym największym samolotem świata z Chin do Polski przyleciał deficytowy wówczas w kraju sprzęt ochrony medycznej. Na pokładzie zamiast zapowiadanych 400 ton było 80 ton ładunku, w tym maseczki dla medyków ze sfałszowanymi certyfikatami UE.

* ASTRAZENECA - szczepionka przeciw COVID-19 brytyjsko-szwedzkiego koncernu farmaceutycznego. Do Polski trafiła 6 lutego br., po preparatach Pfizera i Moderny. W odróżnieniu od nich jest szczepionką wektorową. Preparat wprowadził niemałe zamieszanie wśród nauczycieli, którzy w Polsce byli nim szczepieni jako pierwsi. Dziś adresowana jest do osób w wieku od 18. do 69. roku życia.

B

* BANKRUCTWO - z powodu pandemii i lockdownu dziś obawia się go co trzecia polska firma. Bankructwa boją się głównie mikro i małe firmy oraz przedstawiciele branż produkcyjnej i usługowej. W przypadku przedsiębiorstw, które działają krócej niż 2 lata, upadłość grozi co drugiej. Tak wynika z badania zrealizowanego dla BIG InfoMonitor przez firmę Maison&Partners, o którym pisał w styczniu br. money.pl

* BEZOBJAWOWOŚĆ - zakażenie SARS-CoV-2 może mieć przebieg bezobjawowy, lekki lub ciężki. Osoba, która jest chora bezobjawowo, nie ma żadnych lub ma tylko nieznaczne objawy kliniczne. Wirus jednak pozostaje w jej organizmie i może ona zakażać.

C

* CHOROBY WSPÓŁISTNIEJĄCE - choroby, którymi dodatkowo obciążony jest pacjent zakażony wirusem SARS-CoV-2.

* CHORZY PRZEWLEKLE - w kontekście szczepień przeciw COVID-19 zaliczono do nich osoby po przeszczepach, dializowane i z chorobami nowotworowymi. Rejestracja na szczepienie osób z tej grupy rozpoczęła się w środę, 10.bm.

* COVID-19 - nazwa infekcji wywołanej przez wirusa SARS-CoV-2. 30 stycznia ub. r., w wyniku rozprzestrzeniającej się epidemii COVID-19, WHO ogłosiło stan zagrożenia dla zdrowia publicznego o zasięgu międzynarodowym. 11 marca ub. r. WHO serię zachorowań na COVID-19 uznała za pandemię.

D

* DEZYNFEKCJA - można do niej użyć specyfiku z apteki lub drogerii, albo zrobić go samemu na bazie spirytusu. By płyn do dezynfekcji zniszczył koronawirusa, musi zawierać minimum 75 proc. alkoholu.

* DYSTANS SPOŁECZNY - strefa wolnej przestrzeni otaczającej człowieka. W pandemii zachowanie dystansu minimum 1,5 m może ochronić nas przed zakażeniem.

E

* EGOISTA - w czasach pandemii chce czuć się wolny od maseczek, zachowywania dystansu i innych zasad bezpieczeństwa, kosztem twojego zdrowia lub życia.

* E-LEARNING - nauczanie zdalne przy użyciu technologii informatycznej. Po raz pierwszy w polskich szkołach rozpoczęło się 25 marca ub. r., oczywiście z powodu pandemii. Tego dnia przeciążone powszechnym eksperymentem e-dzienniki odmówiły współpracy i ruszyły dopiero po zwiększeniu przepustowości serwerów. Dziś prawie w całym kraju tylko uczniowie klas I-III szkół podstawowych uczą się stacjonarnie.

Fot. Materiały Szpitala Uniwersyteckiego. Na początku pandemii każda maseczka była na wagę złota. Ale od czego mądra głowa? Zielonogórski szpital uruchomił własny punkt krawiecki.

F

* FALA - popularne określenie dynamicznego wzrostu zakażeń koronawirusem na jakimś terytorium. Podczas pandemii najczęściej występuje po tzw. luzowaniu obostrzeń, z powodu łamania dyscypliny społecznej i pojawiania się nowych, bardziej agresywnych mutacji wirusa. Obecnie w Polsce mówi się o trzeciej fali pandemii.

G

* GODZINY DLA SENIORÓW - jeszcze niedawno obowiązywały w dni robocze w godzinach 10.00-12.00 w sklepach ogólnospożywczych, aptekach, drogeriach i na pocztach. Tylko osoby powyżej 60. roku życia mogły wtedy robić w nich zakupy.

H

* HOME OFFICE - czyli praca w domu albo zdalna. Większość działających w Polsce firm, które przed pandemią COVID-19 nie oferowały możliwości pracy zdalnej, zdecydowało się na takie rozwiązanie po jej wybuchu.

* HUMOR - przedstawianie czegoś, nawet smutnych realiów życia, w zabawny sposób. Autorzy strony internetowej koronowirus.lol wcielili w życie żart o losowo serwowanych przez rząd restrykcjach i stworzyli internetowy generator obostrzeń. Na stronie - wypisz wymaluj urzędowej - można wylosować osobisty pakiet obostrzeń. Autorzy zachęcają: „Sprawdź, co dzisiaj wolno, a czego nie”.

I

* INFODEMIA - stan pandemiczny, dotyczący zainfekowania przestrzeni informacyjnej dezinformacją, manipulacją, fake newsami i spiskowymi teoriami na temat pandemii. Według jednej z nich wirus SARS-CoV-2 został wytworzony w laboratorium i celowo z niego uwolniony.

* IZOLACJA - odseparowanie osób zakażonych od zdrowych. Chorzy mogą przebywać w domu - izolacja domowa trwa 10 dni, w izolacji szpitalnej lub w izolatorium - tu o zakończeniu izolacji decyduje lekarz, jednak najkrócej trwa ona 13 dni.

J

* JOHNSON & JOHNSON - kolejny producent szczepionki wektorowej przeciw COVID-19, który jeszcze przed jej zatwierdzeniem przez Unię Europejską zawiadomił ją o możliwych kłopotach z dostawami szczepionki w II kwartale do krajów Unii, w tym do Polski.

K

* KORONAWIRUS - gatunek wirusów, których nosicielami są ptaki i ssaki.

* KWARANTANNA - odseparowanie osób bezobjawowych, które miały kontakt z osobą zarażoną koronawirusem. Jeśli w jej trakcie nie wystąpiły objawy COVID-19 separacja trwa 10 dni. Kwarantannę muszą też odbyć osoby, które zbiorowo przekraczają polską granicę albo przekraczają odcinek lądowy granicy Polski z Czechami i Słowacją w celu udania się do domu.

L

* LOCKDOWN - izolacja, zakaz wyjścia, zamknięcie. Ogłaszany w pandemii ma zahamować rozprzestrzenianie się wirusa. Lockdown może być ogłoszony w całym kraju albo regionalnie. Pierwszy raz rząd ogłosił zamknięcie kraju 24 marca ub. r. Obowiązywał wówczas zakaz wychodzenia z domu poza życiowymi wyjątkami i zakaz zgromadzeń publicznych.

* LUG S.A. - dzięki zielonogórskiemu producentowi opraw oświetleniowych w kwietniu ub.r. do Zielonej Góry trafił transport z Chin. Na pokładzie Boeinga Air Cargo były środki ochrony osobistej dla zielonogórskich i lubuskich medyków. To był czas, w którym do walki z wybuchającą pandemią brakowało im podstawowych rzeczy: masek ochronnych, przyłbic, kombinezonów, rękawiczek, środków dezynfekcyjnych…

* LUZOWANIE OBOSTRZEŃ - gdy liczba zakażeń spada i stabilizuje się na niskim poziomie, rząd łagodzi albo wycofuje wcześniej wprowadzone zasady bezpieczeństwa.

Fot. Daria Śliwińska-Pawlak. Od roku z przerwami codzienność w wielu domach. Pobudka, śniadanie i… dzieci zasiadają przed komputerami. Pora na lekcje!

Ł

* ŁÓŻKO COVIDOWE - łóżko szpitalne przeznaczone dla chorego na COVID-19. O liczbie łóżek covidowych w regionie i w poszczególnych szpitalach decyduje wojewoda. Obecnie w całym Lubuskiem jest 925 łóżek covidowych, o 30 więcej niż 4 marca. W środę, 9 bm., zajętych było 657.

M

* MASECZKI - bawełniane i chirurgiczne ograniczają rozsiewanie koronawirusa, jednak tylko pod warunkiem, że przylegają do twarzy, zakrywając i usta, i nos. Od 27 lutego br. w Polsce nie wolno zastępować ich przyłbicami, szalikami, chustami.

* MGŁA MÓZGOWA - teraz zjawisko nazywane też mgłą covidową, to zespół dysfunkcji poznawczych (kłopoty z pamięcią, koncentracją, zamgleniem świadomości), które bywa powikłaniem w efekcie przebytego zakażenia SARS-CoV-2.

* MODERNA - amerykańskie przedsiębiorstwo biotechnologiczne, które opracowało szczepionkę przeciw COVID-19, opartą na mRNA. Preparat Moderny zatwierdzony został do obrotu w UE w styczniu br. Szczepionką Moderny w Polsce szczepieni do tej pory byli medycy i przedstawiciele zawodów okołomedycznych oraz seniorzy powyżej 70. roku życia.

* MUTACJA WIRUSA - polega na zmianie jego kodu genetycznego. Mutując, wirusy dostosowują się do jak najdłuższego przetrwania. W Polsce pojawiły się już mutacje brytyjska i południowoafrykańska, co ma wpływ na obecny wzrost zakażeń.

N

* NIETOPERZ - to prawdopodobnie z tego zwierzęcia przeszedł na człowieka SARS-CoV-2, jednak nadal nie jest znane ani miejsce, w którym to się stało, ani zwierzę, które było pośrednikiem. Prace badawcze nad ustaleniem łańcucha wydarzeń nadal trwają.

O

* OBJAWY COVID-19 - najczęściej wymieniane są: gorączka, suchy kaszel, zmęczenie, utrata węchu, smaku, duszności. W kontekście brytyjskiego wariantu koronawirusa mówi się o uciążliwym bólu gardła i kłopotach z przełykaniem.

* ODPORNOŚĆ - zdolność do ochrony organizmu przed patogenami, natomiast odporność populacyjna to sytuacja, w której większość danej populacji osiągnęła odporność na daną chorobę zakaźną, co chroni przed zachorowaniem również osoby nieuodpornione. Próg odporności zbiorowiskowej w przypadku COVID-19 wynosi około 50-70 proc.

* OGNISKO EPIDEMICZNE - wzrost liczby zachorowań ponad spodziewany poziom w określonym czasie i miejscu, wywołany przez ten sam patogen. W Zielonej Górze największe ognisko wybuchło we wrześniu ub. r. w DPS dla Kombatanta.

* OGRANICZENIE KONTAKTÓW SPOŁECZNYCH - odgrywa kluczową rolę w szybkości rozprzestrzeniania się wirusa w populacji… i niestety, również w postępującej od roku epidemii samotności.

* OZDROWIENIEC - osoba, u której ustąpiły objawy choroby zakaźnej. Od początku pandemii w Polsce z COVID-19 wyzdrowiało ponad 1,5 mln osób.

P

* PACJENT ZERO - pierwszy zidentyfikowany nosiciel choroby zakaźnej. Pierwszy zdiagnozowany w Polsce przypadek COVID-19 został „przywieziony” z Niemiec przez 66-letniego mieszkańca Cybinki. Chory trafił na oddział zakaźny Szpitala Uniwersyteckiego w Zielonej Górze.

* PANDEMIA - „wielka epidemia”, która objęła większe obszary, szczególnie, gdy przeniosła się na inne kontynenty.

* PFIZER-BIONTECH - szczepionka (Comirnaty) tych dwóch firm farmaceutycznych trafiła do Polski jako pierwsza i 27 grudnia ub.r. zostali nią zaszczepieni pierwsi Polacy. To nowoczesna szczepionka oparta na mRNA, którą do tej pory szczepieni byli przedstawiciele zawodów medycznych i okołomedycznych oraz najstarsi seniorzy.

* PULSOKSYMETR - urządzenie elektroniczne, służące do pomiaru wysycenia krwi tlenem, tak zwanej saturacji. Opiera się na nim rządowy program Domowej Opieki Medycznej - monitorowany z pomocą pulsoksymetra pacjent przesyła z domu dane z systemu PulsoCare - aplikacji dla chorych na COVID-19. Gdy jego stan się pogarsza, trafia do szpitala.

* PÓŁMASKI FILTRUJĄCE - absorbują niewidoczne gołym okiem aerozole, cząsteczki stałe, pyły i dym, zawieszone w powietrzu. W zależności od stopnia ochrony dzielą się na trzy typy: FFP1, FFP2 i FFP3.

R

* REGIONALIZACJA OBOSTRZEŃ - 8 sierpnia ub. r. z powodu wzrostu zachorowań rząd dokonał podziału Polski według powiatów na strefy zielone, żółte i czerwone. Największy rygor wprowadzany był w strefach czerwonych. Dziś największe restrykcje obowiązują w województwie mazowieckim, od 13 bm. dołączy do niego Pomorze, a na liście kolejnych zagrożonych zwiększeniem obostrzeń są województwa: mazowieckie i lubuskie.

* RESTRYKCJE - zwane również obostrzeniami, regułami albo zasadami bezpieczeństwa. Zazwyczaj rosną wraz z dynamicznym wzrostem zakażeń w kraju lub w regionie. Obecnie w Polsce najostrzejsze zasady obowiązują w województwie warmińsko-mazurskim, które od jutra (13 bm.) obejmą również Pomorze. W arsenale najczęstszych rządowych restrykcji w Polsce jest: noszenie maseczek, zachowanie dystansu społecznego, dezynfekcja, zamykanie galerii handlowych, teatrów, kin, basenów, restauracji czy klubów fitness i siłowni, godziny dla seniorów, zakaz samodzielnego wychodzenia z domu dzieciom, kwarantanna, zamknięcie granic...

S

* SARS-COV-2 - nazwa wysoce zakaźnego wirusa, należącego do grupy koronawirusów. Wywołuje zespół ostrej niewydolności oddechowej. Pierwsze przypadki zakażeń ludzi tym wirusem odnotowano pod koniec 2019 r. w chińskim mieście Wuhan, ale dokładne pochodzenie wirusa na razie nie jest znane. Z człowieka na człowieka Sars-CoV-2 przenosi się drogą kropelkową, choć ostatnio mówi się również o transmisji powietrznej.

* STAN EPIDEMII - rząd wprowadził go 20 marca ub. r. Oznaczał kwarantannę dla podróżujących do Polski i zawieszenie zajęć w szkołach.

* SZCZEPIENIA - pod względem liczby zaszczepionych przeciw COVID-19 przypadającej na 100 mieszkańców, Polska wśród państw Unii Europejskiej 8 marca zajmowała ósmą pozycję, na świecie - 31. Do tego dnia pierwszą dawką zaszczepiono 2,6 mln Polaków - wśród nich 1,4 mln również drugą. W Polsce na razie szczepimy trzema preparatami: Pfizer-BioNTech, Moderna i AstraZeneca.

* SZPITAL TYMCZASOWY - inaczej szpital rezerwowy. Szpitale tymczasowe mają być buforem bezpieczeństwa dla systemu ochrony zdrowia podczas pandemii. Powstawały w miastach wojewódzkich, większość na początku grudnia ub. r. 3 bm. w związku z ponownym, dynamicznym wzrostem zachorowań w Polsce resort zdrowia podjął decyzję o uruchomieniu szpitali tymczasowych w dziewięciu województwach. W Zielonej Górze działał cały czas w siedzibie przyszłego Centrum Zdrowia Matki i Dziecka. Miał mieć 170 łóżek, 6 bm. - po zwiększeniu liczby dostępnych łóżek z powodu narastającej pandemii - ma ich 119.

Ś

* ŚWIAT - pandemia COVID-12 dotarła na wszystkie kontynenty. Jest jednak na świecie kilkanaście miejsc, w których oficjalnie nie zarejestrowano ani jednego przypadku zakażenia wirusem SARS-CoV-2. To m.in. Korea Północna, Turkmenistan i niektóre wyspy Oceanii.

* ŚWIĘTA (W PANDEMII) - Wielkanoc w ub. r. przypadła na czas pierwszego lockdownu w Polsce. Ubiegłoroczne Boże Narodzenie Polacy też spędzali tylko z domownikami. Za trzy tygodnie czeka nas prawdopodobnie powtórka…  minister zdrowia już sugerował, że Wielkanoc 2021 odbędzie się w reżimie sanitarnym, czyli w domach.

T

* TELEPORADA - telefoniczna konsultacja pacjenta z lekarzem POZ. W związku z ograniczonym dostępem do lekarzy pierwszego kontaktu, 8 marca minister zdrowia podpisał rozporządzenie o ograniczeniu teleporad.

* TEST NA OBECNOŚĆ KORONAWIRUSA - badania laboratoryjne: genetyczne i antygenowe. Wykonywane są z materiału pobranego od pacjenta. Według WHO testowanie osób z podejrzeniem zakażenia i ich izolowanie pozwala na opanowanie epidemii i ograniczenie transmisji COVID-19. Na początku pandemii mieliśmy w Lubuskiem tylko dwa laboratoria, które badały wymazy pod tym kątem, dziś jest ich siedem.

* TLENOTERAPIA - metoda leczenia tlenem, polegająca na zwiększeniu stężenia tlenu we wdychanym powietrzu. Większość hospitalizowanych pacjentów z COVID-19 wymaga podawania tlenu.

* TRANSMISJA POZIOMA ZAKAŻEŃ - o transmisji poziomej często słyszeliśmy w pierwszych miesiącach pandemii. Epidemia SARS-CoV-2 to właśnie transmisja pozioma - wirus przechodzi od człowieka do człowieka.

U

* USTAWY COVIDOWE I TARCZA - 31 marca ub. r. weszły w życie pierwsze specustawy covidowe dotyczące ograniczeń epidemicznych, zasad wprowadzenia dodatkowego zasiłku opiekuńczego i pomocy gospodarczej w ramach kolejnych tzw. tarcz antykryzysowych.

W

* WIRUS - bardzo niewielkich rozmiarów pasożyty, które u człowieka wywołują np. grypę, ospę, odrę, różyczkę, świnkę, opryszczkę i inne.

* WOLONTARIUSZ - tych w pandemii nie brakuje. To choćby grupa wsparcia „Widzialna Ręka - Zielona Góra”, której członkowie od początku pandemii pomagali osobom starszym i na kwarantannie w załatwianiu spraw codziennych, albo studenci medycyny (i nie tylko oni), którzy pomagają w szpitalu tymczasowym w Zielonej Górze.

* WUHAN - miasto w Chinach, kolebka wirusa SARS-CoV-2. Jak twierdzą dziś eksperci z WHO: - Targ w Wuhan był raczej czynnikiem wzmacniającym, niekoniecznie zaś prawdziwym punktem zerowym pandemii.

* WYMAZ - materiał pobierany z nosogardzieli lub nosa i gardła pacjenta.

Z

* ZAKAŹNOŚĆ - w przypadku SARS-CoV-2 jedna osoba średnio zaraża 1,3-2.2 osób.

* ZIELONA GÓRA - tu, w marcu ub. r., hospitalizowany był pierwszy pacjent w Polsce zdiagnozowany pod kątem COVID-19. Tu również znajdują się dwa z 18 szpitali węzłowych w Lubuskiem, jeden szpital tymczasowy i 20 punktów szczepień przeciw COVID-19.

* ZIELONA WYSPA - tak nazywano województwo lubuskie wiosną ub. r. W maju, gdy wirus szalał na Górnym Śląsku i mocno dawał o sobie znać w innych rejonach kraju, w Lubuskiem nie odnotowano ani jednego zgonu i niewiele nowych zakażeń. Pierwszy zgon z powodu COVID-19 w Lubuskiem odnotowano 15 lipca ub.r. - była to 91-letnia pacjentka z powiatu wschowskiego. Dziś niegdysiejsza „zielona wyspa” ma na swoim koncie ponad 47 tys. zakażeń, a od początku pandemii na COVID-19 zmarło tu ponad 1,2 tys. osób.

* ZGONY - w 2020 r. w Polsce zmarło ponad 480 tys. osób, najwięcej od czasów II wojny światowej. Część z tych zgonów nie wynikała bezpośrednio z COVID-19, lecz braku przepustowości polskiego systemu ochrony zdrowia (m.in. odłożone operacje planowe, utrudniony dostęp do lekarzy i badań diagnostycznych).

Ż

* ŻARGON - inaczej pandemiczna nowomowa. Z licznych konferencji prasowych premiera i przedstawicieli resortu zdrowia dowiedzieliśmy się o: krzywych zachorowań, wymazaniach, wyszczepianiu, spłaszczeniach albo falach… Pandemii towarzyszy również język militarny: wirus w natarciu, wojna z wirusem, inwazja SARS-CoV-2, walka z pandemią, ofensywa zakażeń, itd. Nawet młodzież dodała tu swoje trzy grosze. Wśród młodzieżowych słów ub. roku kapituła zwróciła uwagę na: „korona ferie”, „zdalkę” i „covidiotę”.

Fot. Piotr Jędzura Koronawirus zamieszał we wszystkich dziedzinach naszego życia. Winobranie też musiało podporządkować się pandemicznej rzeczywistości.

opr. el - ŁZ