- Czyżniewski! Teraz w tym miejscu chcesz postawić pomnik Winiarki Emmy. Odrzutowiec pamiętam jak przez mgłę – mojej żony nie było kilka dni w domu. Ja byłem cały czas. Jeszcze nie ogarnęła sytuacji. Jeszcze palec wskazujący nie skierował się w stronę moich niedociągnięć. To oczywiste, że zamiast o patelni lepiej rozmawiać o Emmie i odrzutowcu.

ze zbiorów prywatnych. Montaż samolotu w kwietniu 1960 r.

Dobre miejsce

Już Niemcy uznali, że skwer przy skrzyżowaniu dzisiejszej al. Niepodległości i ul. Chrobrego to świetne miejsce na ustawienie pomnika. Przyjezdni jadący od strony Sulechowa lub osoby idące z dworca musiały przejechać lub przejść koło Winiarki. Ustawiona w 1937 r. nie przetrwała wojny. Przez kilkanaście lat skwer stał pusty. W końcu ktoś uznał, że trzeba go zagospodarować. Okazało się, że najłatwiej ustawić tutaj samolot. Pod koniec lat 50. XX wieku polskie lotnictwo zaczęło się pozbywać odrzutowców jak-23. Większość przeznaczono na złom. Kilka trafiło do muzeów lotnictwa. Część, po usunięciu bojowego wyposażenia, ustawiono na skwerach w miastach. Tak było również w Zielonej Górze.

ze zbiorów prywatnych. - Mój dziadek Władysław Łuczak, za nogę trzyma go moja mama Anna, obok jej rodzeństwo Małgorzata i Marek – opisuje Agnieszka Herkt

Stawiamy na 1 Maja

- Mój tata na nim latał. Jest też na tym zdjęciu, doglądał montażu maszyny na skwerku – napisała na FB Jagode Janina dołączając fotografię, którą prezentuję w prawym górnym rogu. – To był rok 1961 lub 1962.

Pomyłka. Odrzutowiec trafił do Zielonej Góry w 1960 r. Prawdopodobnie ustawiono go na 1 Maja. „Gazeta Zielonogórska” nic nie napisała o jego montażu, ale kilka dni później zamieściła ilustrację tłumu zielonogórzan krzątających się wokół samolotu.

- Kto jeszcze nie widział? – pytała „GZ” w wydaniu z 3 maja 1960 r. – Kto miesza przy ul. Botanicznej, ten nie może o każdej porze dnia cieszyć oka widokiem samolotu ustawionego na skwerku przy al. Niepodległości. Chyba, że zrobi w tamtym kierunku wycieczkę. A zdjęcie można wyciąć i oglądać, kiedy się chce.

Samolot cieszył się dużym zainteresowaniem. Każdy chciał zobaczyć, co jest w środku.

- Prędzej wychodź! Uczeń klasy Ia szkoły podstawowej nr 3 opuszcza właśnie dyszę samolotu, przynaglany przez kolegę, który został jeszcze w środku. Dzięki podobnym zabawom dni egzystencji samolotu są policzone – pisała „GZ” w wydaniu z 13 maja 1960 r., publikując zdjęcie malca. Dzisiaj, po 60 latach, możemy jedynie rozpoznać nogi chłopca wystające z samolotu.

ze zbiorów prywatnych. Renata Rejman wraz gośćmi z Krakowa

Popularny pojazd

Odrzutowiec okazał się wdzięcznym obiektem do odwiedzin i fotografowania. I został nieźle zapamiętany. Oddajmy głos Czytelnikom, którzy komentowali na FB moje teksty o odrzutowcu.

Anna Rabenda: - W 1960 r. na pewno jeszcze stał, do 1961 r. mieszkaliśmy przy Boh. Westerplatte i chodziłam tamtędy do przedszkola.

Agnieszka Herkt dołączyła jeszcze zdjęcie: - Moja mama trzyma dziadka za nogawkę, a urodziła się w 1958 r. Z lewej strony przyjaciel dziadka pan Leon (nazwiska nie znamy), następnie mój dziadek Władysław Łuczak, za nogę trzyma go moja mama Anna, obok jej rodzeństwo Małgorzata i Marek.

Aneta Dąbrowska: - Pamiętam. Właziliśmy jako dzieci na ten samolot. I powiem tak. Brak tego widoku. Cóż, nic nie trwa wiecznie.

Tamara Loch: - Doskonale pamiętam ten samolot. Mieszkałam w budynku obok parku, przy al. Niepodległości 35. Ale kiedy został zdemontowany, to nie pamiętam dokładnie. Może koniec lat 60. lub początek 70. Szkoda, że go zabrano. To była fajna atrakcja turystyczna.

ze zbiorów prywatnych. Rodzina Ciszewskich

Kolejne zdjęcie rodzinne dołączyła Renata Rejman: - Pierwsza po lewej to ja, obok mnie moja przyjaciółka, niestety już nieżyjąca - Basia, dalej chłopak, kolega Basi, obok niego siostra Basi - Ela i na końcu, po prawej, siostra tego chłopca ze zdjęcia - przyjechali z Krakowa. Taka pamiątkowa fotka przy super atrakcji- nieczęsto w miastach stały takie samoloty. Mieszkaliśmy z Basią i Elą na osiedlu Chrobrego, to była dla nas codzienność, ale dla gości z Krakowa już nie.

Rafał Krasuski do wpisu dołączył ciekawy obrazek. Okazuje się, że za 28 zł 60 gr możemy sobie kupić kalkomanię firmy sagittarius3d przedstawiającą zielonogórski odrzutowiec. Producent umieścił również opis: - Jak-23 nr burtowy 121,  nr fabryczny 921. 11.PLM, Poznań-Krzesiny, pierwsza połowa 1953 roku. 14 maja 1953 roku samolot uległ uszkodzeniu w wyniku przymusowego lądowania w terenie przygodnym (w okolicy miejscowości Lipno). W latach 60-tych został ustawiony na cokole w formie pomnika w Zielonej Górze.

Wiemy, kiedy i jak „przyleciał” do Zielonej Góry. Nie wiemy, kiedy „odleciał”. Może jeszcze do tego dojdziemy.

Tomasz Czyżniewski
Codziennie nowe opowieści i zdjęcia
Fb.com/czyzniewski.tomasz